اصل قرآنی(11)
همه‌چیز ما ضبط شدنی است.
دکتر عبدالحق حبیبی صالحی
خدای متعال می¬فرماید:
إِنَّا نَحْنُ نُحْيِ الْمَوْتى وَ نَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ كُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْناهُ في إِمامٍ مُبينٍ؛ ما خودمان مردگان را زنده مىگردانيم، و چيزهايى را كه (در دنيا) پيشاپيش فرستادهاند و (كارهايى را كه كردهاند، و همچنين) چيزهايى را كه (در آن) برجاى نهادهاند (و كارهايى را كه نكردهاند، ثبت و ضبط مىكنيم و) مىنويسيم. و ما همه‌چیز را در كتاب آشكار (لوح محفوظ) سرشمارى مىنماييم و مىنگاريم. [یس: 12]
«مَاقَدَّمُوا» به معنای آنچه پیش فرستاده‌شده، منظور از آن اعمال خوب و بدی است که انسان در دنیا انجام داده و پیشاپیش خود به آخرت فرستاده است.
«آثَارَهُم»، آثار از ماده (ا ث ر) گرفته‌شده و «اثر» به معنای چیز باقی‌مانده، یعنی چیزهای را که انسان پس از مرگ خود باقی گذارده و برجای‌مانده است، این، آثار نیک و بد را شامل است، آثار نیک مانند صدقات جاریه همچو ساختن مسجد، مدرسه، جاده، بیمارستان، یتیم‌خانه، چاه و دیگر موقوفات، آثار بد مانند غصب املاک، ایجاد مبانی ظلم، پروژه‌های خانمان‌سوز، طرح‌های ستمگرانه، کتاب‌های گمراه‌کننده، خطابه‌های ویرانگر، بنای میخانه و ایجاد مراکز فساد و فحشاء.
«احصَینَاهُ» از ماده (ح ص ی) گرفته‌شده به معنای شمردن، آمارگیری، سرشماری، ضبط و ثبت، یعنی خدای متعال تمامی اعمال خوب و بدانسان را شمارش و ضبط نموده‌اند.
«إمَام» از ماده (ا م م) به معنای پیشوا، آنچه به آن مثال زنند، روشن، منظور از «امام مبین» در اینجا لوح محفوظ است، یعنی خدای متعال تمامی اعمال انسان‌ها و همه حوادث موجودات عالم را در کتاب جامع و عمومی که به‌عنوان لوح محفوظ یاد می¬شود، ضبط و ثبت نموده‌اند و آن کتاب به‌عنوان کتاب اصل یا دفتر کل برای نامه اعمال بندگان شمرده می¬شود.
در این آیه کریمه خدای متعال به یک اصل دیگر در زندگی انسان اشاره دارد و آن ضبط تمام اعمال و حوادث انسان برای محاسبه‌ای روز رستاخیز و آخرت است؛ چنانکه می¬فرماید: «ما مردگان را زنده مىكنيم و چيزهايى را كه در دنيا برای آخرت پيشاپيش فرستادهاند و چيزهايى را كه در دنیا از خود برجاى گذارده‌اند سرشماری و ثبت و ضبط مىكنيم و این‌همه چيز در كتاب آشكار لوح محفوظ ثبت‌شده است.
این کار مشکلی نیست؛ زیرا خدای متعال قدرت عظیمی دارد و به این قدرت بزرگ خود با واژه تأکیدی «إنا» و «نحن» (ما) اشاره می¬کند، آن قدرت بزرگی و بی¬نظیری که استخوان‌های پوسیده را از نو جان می¬دهد و همه‌چیز او را و همان‌گونه که می¬فرماید تمامی آنچه را که پیش فرستاده است، در پیش رویش قرار می¬دهد و محاسبه می¬کند. ذره‌ذره می¬شمارد و هیچ کوچک و بزرگی را باقی نمی¬گزارد و هر چیزی را دانه‌دانه می-شمارد، آنجا که می¬فرماید: «وَ أَحْصى كُلَّ شَيْءٍ عَدَداً ؛ و هر چیزی را دانه‌دانه سرشمارى كرده است و دقیقاً مىداند.» [جن: 28] آنگاه مردمی که زیان کرده‌اند، تعجب‌کنان و هراسان می¬گویند:
«يَا وَيْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا يُغادِرُ صَغيرَةً وَ لا كَبيرَةً إِلاَّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً؛ ای‌وای بر ما! اين چه كتابى است كه هيچ عمل كوچك و بزرگى را رها نكرده است و همه را برشمرده است و (به ثبت و ضبط آن مبادرت ورزيده است. و بدین‌وسیله) آنچه را كه كردهاند حاضر و آماده مىبينند. و پروردگار تو به كسى ظلم نمىكند. (چراکه پاداش يا كيفر، محصول اعمال خود مردمان است). [کهف: 49]
بنابراین هیچ‌چیزی از گفتار و کردار و رفتار و اخلاف ما فروگذار نمی‌شود و همه در نامه¬ای اعمال ضبط و روز رستاخیز به روی ما کشیده می¬شود، پس ما هرکسی که هستیم و در هرجایی که قرار داریم، مراقب اعمال و متوجه هر گام زندگی خود باشیم. هر اثر گام زندگی ما باقی می¬ماند و هر اثری که از ما در محيط زندگی منعكس مىشود، چه خوب و چه بد، چه دیگران از آن نفع می¬برند و چه زیان می¬بینند، چه در قالب صدقات جاريه مانند بناها و اوقاف و مراكز خیررسانی به‌به مردم باشد و بعد از مرگ انسان موجب خیروبرکت، و چه در قالب مراکز سوء که پس از انسان موجب شر و زيان و گناه مىگردد، همه ثبت و ضبط شدنی است.
قرآن کریم از همین مرکز ضبط و ثبت به امام مبین تعبیر کرده است، همان کتاب اصل که همه داشته‌های موجودات و حوادث در آن محفوظ است، به تعبیر خود قرآن به آن «لوح محفوظ» نیز می‌گویند که از هرگونه دست برد و تغيير و تبديل و زياده و نقصانى بركنار و در امان است. [بروج: 22]
متوجه باشیم که این ضبط درواقع برای اتمام‌حجت در برابر ما انجام دهندگان اعمال است تا به هنگام حساب هیچ‌گونه عذر و بهانهاى براى هیچ‌کسی باقى نماند و تمامی خطوط زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها را بیان می‌کند و در آن صحنه¬ای بزرگ همایش جهانیان، بر تمامی اعمال آدمى ناظر است.
