اصول قرآنی
?خدا از مؤمنان حمایت می کند
دکتر عبدالحق حبیبی صالحی
خدای متعال می¬فرماید:
{إِنَّ ٱللَّهَ یُدَاٰفِعُ عَنِ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا، إِنَّ ٱللَّهَ لَا یُحِبُّ كُلَّ خَوَّانࣲ كَفُور ٍ؛ مسلماً خدا از مؤمنان دفاع مىكند، چراکه قطعاً خدا هيچ خیانتکاران ناسپاسى را دوست نمی¬دارد.}. [سوره الحج: ۳۸]
واژه «یدافع» از (د ف ع) گرفتهشده به معنای دفاع و حمایت و «یدافع» از باب مزید مبالغه در دفاع و حمایت است. واژه «خوان» از (خ و ن) گرفتهشده به معنای خیانت و خوان مبالغه خائن است به معنای بسیار خیانت کننده. واژه «کفور» از (ک ف ر) گرفتهشده به معنای پوشاننده و «کفور» مبالغه در کفر و کفران نعمت است. به معنای پوشاننده¬ی نعمت و بسیار کفران کننده و ناسپاس.
اینیک اصل قرآنی است که خدای متعال از مؤمنان حمایت و دفاع می¬کند. مصداق نخستین واژه¬ای «الذین آمنوا» مؤمنان عصر پیامبر اکرم صلیالله علیه وآله وسلم است و پسازآن هر مؤمنی که در هر عصر و زمان و مکانی مؤمنانه زندگی کند، مصداق این اصل قرآنی هست.
کلمه¬ی «الذین آمنوا» می¬رساند که شرط اساسی حمایت و دفاع خدای متعال که طرف حمایت و دفاع باید مؤمن واقعی باشد. پس هرگاه ما مؤمن باشیم، وعده دفاع خدای متعال به دنبال ایمان ما حتمی و تخلفناپذیر است، چنانکه این شرط را در آیه¬ی دیگری نیز تذکر و چنین بیان می¬فرماید:
وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِين؛ و (از جهاد درراه خدا به سبب آنچه بر سرتان مىآيد) سست و زبون نشويد و (براى كشتگانتان) غمگين و افسرده نگرديد، و شما (با تأييدات خداوندى و قوّه ايمان راستين و نيروى حقى كه از آن دفاع مىكنيد) برتر (از ديگران) هستيد (و پيروزى و بهروزى از آن شما است) اگر كه بهراستی مؤمن باشيد (و بر ايمان دوام داشته باشيد). [آلعمران: 130]
کمک¬ها وامداد در هر پدیده و مسئله¬ای دو گونه است، یکی مددهای مادی و ظاهری و دیگر مددهای معنوی و غیبی، هردو گونه امداد نقش مؤثری در کمکرسانی و پیروزی انسان¬ها دارد. مددهای ظاهری و مادی برای همه انسان¬ها میسر است، اما مددهای غیبی و معنوی برای کسانی مؤثر است که ظرفیت و استعداد این امدادها را داشته باشند. ظرفیت و استعداد امدادهای غیبی را کسانی دارند که ایمان داشته باشند. ایمان هم به همان پیمانه¬ای باشد که خدای متعال آن را مقرر و تعیین نموده است. پیمانه¬ای الهی درآیات قرآن، ایمان صحابه¬ی پیامبر علیه¬السلام است، ایمان مؤمنان نخستین، یعنی ایمانی که عاری از هر نوع غش وغل باشد، صادقانه و بدون کارشکنی و فریب دادن وجدان¬ها باشد، در سوره بقره در دو جای از چنین ایمان معیاری سخن می-گوید و چنین بیان می¬فرماید:
1- «آمِنُوا كَمَا آمَنَ النَّاسُ؛ ايمان بياوريد همان گونه كه توده مردم (صحابه) ايمان آوردهاند.» [بقره: 13]
2- «فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوا؛ اگر آنان ايمان بياورند، همچنانكه شما ايمان آوردهايد، و بدان چيزهايى كه شما ايمان داريد، ايشان نيز ايمان داشته باشند، بىگمان (به راه درست خدايى) رهنمود گشتهاند». [بقره: 137]
برخی مردم اشتباه محاسبه می¬کنند و خیال می¬کنند که ابراز ایمان برای پیروزی و رسیدن امدادهای غیبی و کمک الهی کفایت می¬کند، درحالیکه بهمقتضای ایمان پایبند نیستند، و هر از چندی برخلاف ایمان راه می-روند، با فرمانهای بسیاری از خدای متعال و پیامبر اکرم صلیالله علیه و آله وسلم مخالفت می¬کند، لوازم ایمان و مناسب¬های ایمانی و وسایل لازم مسلمانی را به فراموشی می¬سپارند و در مسیر ایمان و ایمانداری درواقع خیانت روا می¬دارند. آنگاه است که چنین مؤمنی موردحمایت و دفاع الهی قرار نمی¬گیرد و برعکس مورد سرزنش خدای متعال قرار می¬گیرد. در پایان همین آیه کریمه می¬فرماید: {إِنَّ ٱللَّهَ لَا یُحِبُّ كُلَّ خَوَّانࣲ كَفُور ٍ؛ قطعاً خدا هيچ خیانتکاران ناسپاسى را دوست نمی¬دارد}.
در تاریخ قرآنی، می¬خوانیم که نخستین سرزنش در این مورد برای مؤمنانی بود که در یک مورد از لوازم ایمان مخالفت کردند، به گونه¬ی که سخن پیامبر اکرم صلیالله علیه وآله وسلم را در مورد نقشه¬های غزوه¬ای احد شکستند، چنانکه عده¬ای جمعآوری غنائم جنگی را بر حفاظت سنگر و تعقیب دشمن ترجیح دادند که سبب سرزنش و شکستشان در نخستین وهله¬های مقاطع این غزوه گردید. این مورد، اولین مظهر عدمحمایت و دفاع الهی از مؤمنان بود.
جمله «ان کنتم مؤمنین؛ اگر شما مؤمن باشید» در آیه شریفه بالا، يك جمله¬ی بسيار پرمعنا است يعنى شكست شما در حقيقت براى از دست دادن روح ايمان و لوازم و آثار آن بوده است. شما اگر فرمان خدای متعال و پيامبر صلیالله علیه وآله وسلم را در ميدان¬های زندگی زير پا نگذارید، هیچگاهی گرفتار شکست نمی¬گردید، غم و اندوه در مسیر زندگیتان دچار شما نمی¬شود، در مسیر مبتنی بر رعایت لوازم ایمان همیشه پیروز و غالب خواهید بود.
در غیر آن خدای متعال هشدار می¬دهد و چنین مؤمنانی نابود و مستأصل می¬شوند و گرفتاریهای مختلف گرفتار خواهند شد.
پس از وارد شدن در میدان ایمان، خیانت و فساد در عرصه تعهدات ایمانی، خلاف موازین و پیمانه¬های ایمان واقعی شمرده می¬شود. پیام¬های پیامبران الهی در طول تاریخ بشر همین بوده است که از موازین ایمان و لوازم آن پا فراتر نگذارید و بر جاده ایمان مستقیم باشید. خدای متعال از پیامرسانی شعیب علیهالسلام چه زیبا تعبیر می¬فرماید:
وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ؛ (اى قوم من!) و در زمين بعد از اصلاح آن (توسّط خدا، يا بر دست دعوتگران) فساد و تباهى مكنيد. اين كار به سود شما است اگر (به خدا و به حقيقت،) ايمان داريد. [اعراف: 85]
و چهبسا خدای متعال درآیات قرآن با عنوان «لا یحب؛ دوست نمی¬دار» برای کسانی هشدار می¬دهد که لوازم ایمان را رعایت نمیکنند و از این موارد در فراز آیات قرآن بسیار است، ازجمله کسانی که در عرصه¬ی ایمان و ایمانداری به خود و دیگران خیانت می¬کنند و خیانتکاری جزء برنامه¬ای زندگی ایشان گردیده است، در بی¬حمایگی خدا قرار خواهد داشت. آنجا که می¬فرماید: إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُ مَنْ كانَ خَوَّاناً أَثيما؛ بىگمان خداوند خیانت کنندگان گناه پيشه را دوست نمىدارد. [نساء: 107]
دوستنداشتن خدای متعال اینکه خدای متعال مؤمنان فساد پیشه و خیانتکار را حمایت و دفاع نمی¬کند و الا دفاع و حمایت مؤمنان واقعی و حقیقت آگاه و حقیقتخواه، همواره از امور تأکید شده و تعهد سپرده¬ای خدای متعال است، چنانکه می¬فرماید: وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنينَ؛ و همواره يارى مؤمنان بر ما واجب بوده است. [روم: 47]. در این آیه نهتنها یک تأکید، بلکه از نگاه گرامر عربی چند تأکید پیدرپی وجود دارد و درمجموع چنین می¬رساند که بهطور مسلم خدای متعال یاریکردن مؤمنان را برعهدهگرفته است و مسلماً که این يارى و وعده خود را عملى خواهد کرد. البته این دفاع حمایت گاهی کوتاهمدت و فوری و گاهی درازمدت و با تأخیر است. گاهی خدای خود آدم¬ها را حمایت و پیروز می¬کند و گاهی مکتب و مفکوره آن¬ها را حمایت و پیروز می¬کند. چنانکه می¬فرماید: «والعاقبة للمتقین؛ سرانجام نیک و پیروزی از آن متقیان است»