حکم تبریک گفتن کریسمس در میزان فقه اسلامی

دکتر عبد الحليم منصور

برگردان: محمد عمر مبارز؛ دانش پژوه دکتری فقه مقارن

همه ساله برخی عالمان دینی پیرامون کرسمس جنجال های زیادی برپا می کنند به ویژه  برخی کسانی که عمق واقعیت های اجتماعی را نمی داند از چگونگی وفق قضایای جدید بر نصوص دینی نا آگاه هستند با آنکه دنیا با سرعت زیاد در حال حرکت است ولی این گروه این متغیرها پر سرعت و پیچیده را احساس نمی کنند در مورد مسائل متعدد و گوناگون دنیای جدید حکم به تحریم و حرمت می نمایند  یکی از این مسائل تبریک گفتن جشن های قبطی های مسیحی مصر و سایر ادیان به ويژه عید کرسمس است که در میان هواداران و مخالفانش بازار گرم دارد. 

در این جستار به صورت مختصر دیدگاه موافقان و مخالفان نسبت اعیاد غیر مسلمانان بررسی می گردد:

نظریه اول: جمهور اندیشمندان معاصر اسلامی معتقدند تبریک گفتن اعیاد غیر مسلمانان امر مشروع است و حتی اگر مراودات در حد کلان و گسترده است باید برای تبریکی نزد آن ها تشریف برده شود.

این گروه به دلائل متعددی استدلال نموده اند، که در ذیل مهمترین آن بررسی می گردد:

اول- تبریک گفتن اعیاد قبطی ها و جشن تولد مسیح از جمله نیکوکاری است که قرآن کریم انسان ها را به طرف آن دعوت کرده است«لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ»(ممتحنه:8)؛ خدا شما را از نيكى كردن و رعايت عدالت نسبت به كسانى كه در امر دين با شما پيكار نكردند و از خانه و ديارتان بيرون نراندند نهى نمى كند، چرا كه خداوند عدالت پيشگان را دوست دارد. و همیچنین در روایت بخاری از اسماء بنت ابی بکر(رض) آمده است در عهد رسول الله (مادرم در حاليكه مشرك بود نزدمن آمد. از رسول الله ( پرسيدم كه مادرم با تمام رغبت نزدم آمده است، آيا با وي صلة رحم را بجا آورده و نيكي كنم ؟ فرمودند : بلي با مادرت صلة رحم را بجا كن. طبق این روایت ارتباط با کفار مشکل ندارد

دوم- دوم اینکه قبطی ها و مسیحیان نزدیک ترین مردم به ما مسلمانان هستند؛بدون تردید انسان همراه نزدیکان خود تعامل نیکو می نمایند همانطوری که خداوند متعال در سوره مائده می فرماید: «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُواْ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ قَالُوَاْ إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ»؛ دشمن ترين مردم نسبت به کساني که ايمان آورده اند يهود و مشرکان را مي يابي ، و مهربان ترين کسان نسبت به آنان که ايمان آورده اند کساني را مي يابي که مي گويند : ما نصراني هستيم زيرا بعضي از ايشان کشيشان و راهبان هستند و آنها سروري نمي جويند.

سوم-ً اسلام برای ما مسلمانان اجازه داده است که طعام اهل کتاب را بخوریم و با زنان شان ازدواج کنیم، پس چگونه تبریک گفتن اعیاد آن هارا ممنوع کرده است. قرآن کریم می فرماید: «الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ حِلٌّ لَّكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلُّ لَّهُمْ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ »؛ امروزه (با نزول اين آيه) براي شما همه چيزهاي پاكيزه (طبع سالم پسند) حلال گرديد، و (ذبائح و) خوراك اهل كتاب ( جز آنچه با آيات ديگر تحريم شده است) براي شما حلال است و خوراك شما براي آنان حلال است، و ( ازدواج با ) زنان پاكدامن مؤمن، و زنان پاكدامن اهل كتاب پيش از شما، حلال است.

چهارم، دید و بازدید همراه غیر مسلمان اعم از قبطی ها وسایر ادیان دیگر ادیان الهی جایز است؛چنانچه در روایت آمده است که پیامبر اسلام(ص) برای زیارت همسایه یهودی خود رفت. 

برای آن مرد یهودی خطاب کرد:  شاهدی بده که به جز خدای یگانه، خدای دیگری وجود ندارد و من فرستاده خداوند متعال هستم. مرد به پدرش نگاه کرد. پدرش گفت جواب اباالقاسم را بده. پس شهادتین را به زبان جاری کرد و به ملت اسلام از دنیا وفات کرد و رسول الله فرمودند: “الحمد لله الذى أعتق بى نسمة من النار”.

پنجم-   شریعت اسلام معامله با غیر مسلمانان را  در خرید و فروش، رهن، اجاره و غیره اجازه داده است؛ چنانچه در روایت از ابن عباس آمده است که پیامبر خدا(ص) در حالى از دنيا رفت كه زره ايشان به ازاى سى صاعِ جو، نزد مردى يهودى گرو بود. پيامبر (صلي الله عليه و آله) جوها را براى خوراك خانواده اش از آن مرد يهودى قرض كرده بود. وقتی شریعت اسلامی این گونه معاملات با غیر مسلمانان را اجازه می دهد ولی تبریک و تهنیت گفتن را اجازه نمی دهد.

ششم- نویسنده مصری (حمی الله) می گوید: قبطی ها  هم میهن و همسایگان ما هستند و ما با آنها زیر یک پرچم زندگی می کنیم و آن ها با ما زندگی می کنند پس چگونه به آنها تبریک نگیم!! و در خوشی همسایه ی خود شریک نباشیم و حد اقل خوشی و سرور همسایه خود را تحمل کنیم در  روایت آمده است که  عبدالله بن عمر گوسفندی را ذبح کرد، برای غلامش گفت: «این قسمت را هدیه به این همسایه یهودی ما بده و این قسمت را به این همسایه یهودی ما بده. چون از رسول خدا شنیده بودم همواره جبرئیل مرا نسبت به همسایه توصیه می کرد، حتی فکر می کردم که همسایه ارث خواهد برد.

هفتم- چگونه زن غیر مسلمان(اهل کتاب) می تواند همسر مرد مسلمان باشد و برای خانمش عید مسیح را تبریک نگوید، در حالی که با او زیر یک سقف همدلانه و عاشقانه زندگی می کند، آیا کار پسندیده است که عید خانمش را تبریک نگوید.

نظر دوم: مخالفان تبریک گفتن اعیاد غیر مسلمان بیشترین طرفدار های آن جریان های رادیکال است این ها معتقدند که تبریک گفتن عیدهای غیر مسلمانان  ممنوع و خلاف شریعت است؛ چون تبریک گفتن جشن های غیر مسلمانان به معنای رضایت به اعتقادات آن ها است، در حالی که خداوند می فرماید: «إِن تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنكُمْ وَلَا يَرْضَى لِعِبَادِهِ الْكُفْرَ وَإِن تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّكُم مَّرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ (رمز: 7) اگر ناسپاسي کنيد ، خدا از شما بي نياز است و ناسپاسي را براي بندگانش ، نمي پسندد مي پسندد که سپاسگزار باشيد و هيچ کس بار گناه ديگري را بر دوش نمي کشد بازگشت همه شما نزد پروردگارتان است او شما را از کارهايي که مي کرده ايد آگاه مي کند او به آنچه در دلها مي گذرد آگاه است. ونیز اسلام را به عنوان کامل ترین دین معرفی نموده است وهیچ کمبودی ندارد (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا)(مايده:۳)  امروز دين شما را به کمال رسانيدم و نعمت خودبر شما تمام کردم و اسلام را دين شما برگزيدم.

بنابراین، وقتی دین تکمیل شده باشد پس تبریک  گفتن اعیاد غیر مسلمانان در قول و عمل جایز نیست؛ چنانچه ابن قیم جوزی می گوید تبریک گفتن شعایری که مختص کافران است به اتفاق حرام است، مانند تبریک گفتن اعیاد و روزه آنها که  به آن ها گفته شود عید تان مبارک باشد یا این جشن را به شما تبریک می گوئیم.

رأی راحج و توفیق میان دو دیدگاه

به نظرم می رسد که پس از ارائه نظرات و دلائل طرفین  دیدگاه موافقین راحج است ولی تا زمانی که رابطه ما و آنها رابطه دوستی و احترام متقابل باشد و با هیچ تجاوزی از هر دو طرف این علاقه لطمه نخورده باشد و هرکس به حق ملی و شهروندی – که اکنون نیاز مبرم یک جامعه متمدن است –  احترام بگذارد. در این حالت این تبریک و تهنیت گفتن  از باب نیکوکاری و احسانی است که قرآن کریم به آن دعوت کرده است و نیز رعایت حقوق همسایگی است که پیامبر اسلام دستور داده است.

در مورد آنچه متخالفان به آن استدلال کرده اند، به نظر می رسد که این حالت در صورتی است که بین مسلمانان و غیر مسلمانان خصومت و نزاع پیش آمده باشد و رابطه دوستانه گسلیده باشد در این حالت قطعا تبریک گفتن  ممنوع است و از آنجائی که ابن تیمیه  و ابن قیمیه جوزی در اوج حمله چنگیز زندگی می کردند در این زمان حوادث تلخی که بر سر مسلمانان آمده بود، نگاه خوش بینانه نسبت قضایای تعامل ادیان نداشتند لذا دیدگاه ایشان بر حالت نظامی و جنگ ارتباط می گیرد ولی در صورتی که میانه مسلمانان با سایر ادیان صمیمانه، مسالمت آمیز، عادلانه، کریمانه وهمدلانه باشد و زندگی مسالمت آمیز تمام پیروان ادیان در کنار همدیگر به عنوان فرهنگ عمومی شناخته شده باشد و حس وطن دوستی و شهروندی احساس مشترک همه ی شهروندان آن کشور باشد مانند برخی کشور های که مسلمان و غیر مسلمانان در کنار همدیگر زندگی مسالمت آمیز وهمدلانه دارند، تبریک وتهنیت گفتن جشن های همسایه ها و هم وطن های غیر مسلمان شان هیچ اشکالی ندارد؛چنانچه امام طبری بعد از ذکر اقوال متعدد در ضمن آیه ۸ سوره ممتحنه می گوید سزاوار ترین سخن به حق، سخنی  کسی است که فرمود این قول خداوند متعال (الذين لم يُقاتلوكم فى الدين ولم يُخرجوكم من دياركم)  شامل تمام کسانی می شود که همراه مسلمانان معامله نیک دارند و هیچ تخصیصی در کار نیست و ازسوی دیگر  این آیه منسوخ  هم نیست؛ زیرا آموزه های اخلافی اسلامی همواره به رفتار نیک و کریمانه  با اهل جنگ، اعم از اینکه با مسلمان رابطه خویشاوندی داشته باشد یا نداشته باشد، توصیه کرده است ولی مشروط بر اینکه نعامل دوستانه باعث نشود که برخی اطلاعات خصوصی مسلمانان به دست آن ها قرار نگیرد، همانطوری که در داستان اسما و مادرش بیان شد (إن الله يحب المقسطين)، خداوند دادگستران را دوست دارد. باید رفتار خوب و پسندیده داشته باشیم 

بنابراین ما به برادران قبطی و سایر ادیان در مصر اعیاد شان را تبریک می گوئیم و بر این اساس همزیستی مسالمت آمیز را در اجتماع بشری ما تجریه می کنیم تا صلح اجتماعی در میان همه ی اقوام و ملت ها بوجود آید ونیز اتحاد ملی وهمدلی ملت ها و نحله که نقطه اساسی پیشرفت و تعالی یک کشور  حاکم می شود.