مکتب حنفیان جدید
بازسازی و نوسازی میراث گسترده حنفی
نوشته: دکتر هجرت الله جبرئیلی
قسمت: هشتم
دیدگاه ما این است که با نوسازی تعریف حنفی فقه، ما به تواناییهای کلان میرسیم . همانگونه که در غرب «Science» به علوم انسانی و طبیعی با دیدگاه این جهانی یا سکولار و دینگریز اطلاق میگردد. در تمدن اسلامی ، «فقه » به تمام علوم برآمده از خرد اسلامی ، علوم انسانی و علوم طبیعی با دیدگاه اینجهانی و آنجهانی، دنیامدار و آخرتمدار اطلاق میگردد و توانایی گفتگو و همچنان بهرهگیری از تجربیات مثبت تمدنهای دیگر را مییابد.
صدها مفهوم دیگر را این گونه میتوان بازسازی و نوسازی نمود.
دو. نوسازی در روش شناسی ؛ روششناسی مدرسی به عنوان نمونه: روش اجتهادی کلاسیک فقه است که از منابع اصلی استنباط میگردد. در نوسازی روششناسی ، در فقه الإجتماع میشود از روشهای تفکر جامعهشناسی برای نوسازی فقه استفاده نمود. در فقه سیاسی از روششناسی فلسفه سیاسی و علوم سیاسی بهره برد. به عنوان نمونه، پرسشهای اساسی فلسفه سیاسی را طرح کرده و پاسخ آن را از قرآن و سنت و خرد و رأی حنفی بجوئیم.
سه. نوسازی در قالب؛ در گذشته فقط در قالب عبادات و معاملات فقه حنفی تدوین شده بود. امروزه از فقه تمدنی کلامی جدید، فقه تمدنی سیاسی، فقه تمدنی اجتماعی، فقه تمدنی اقتصادی، فقه تمدنی محیط زیست، فقه تمدنی حقوقی، فقه تمدنی اخلاقی میتوان سخن زد که کاملا فورم و قالب جدید ایجاد میشود.
چهار. نوسازی در محتوا؛ پاسخگویی به پرسشهای جدید سیاسی، جامعهشناسیک و حقوقی و پزشکی و هنری و اخلاقی و … خود به خود محتوای جدید ایجاد میکند.
پنج. نوسازی در نظام مندسازی؛ زمانی که بخواهیم پرسشهای انسان قدیم و انسان جدید حنفی را در قالب نظامها ارایه کنیم و پاسخ آن را از فقه حنفی بجوئیم، نوسازی در نظاممندسازی به وجود میآید . مانند: نظام دینورزی، نظام فرد، نظام زن، نظام خانواده، نظام اجتماع، نظام اقتصاد، نظام قضاء، نظام سیاست و ….
پیآمد
به عنوان نتیجه گیری مکتب حنفیان جدید، مدرسة الحنفیون الجدد، New Hanafism School چیست؟
مکتب حنفیان جدید عبارت است از:
- کارگروه مدرسی – دانشگاهی است که با هدف بازسازی و نوسازی میراث گسترده حنفی کار میکند.
- مکتب فکری است که از مجموع دانشمندان انسان حنفی جدید پدید آمده با تکیه بر میراث گسترده حنفی به تولید دانش میپردازد.
- مکتب فکری است که با توجه به اصل کلامی حنفی «الله واحد فعال لمایرید» از مفهوم خدا جهان بینی جدید تولید میکند.
- مکتب فکری است که با توجه به اصل کلامی حنفی «انسان فاعل مختار» و اصل فقهی حنفی «انسان محق و مکلف» از انسان تفسیر جدید ارایه میکند.
- مکتب فکری است که با توجه به اصل کلامی «تسخیر عالمین برای انسان» و اصل «إنا لله و إنا ألیه راجعون» تفسیر جدید از رابطه انسان با جهان و خدا ارایه میکند.
- مکتب فکری است که با
الف. تکیه بر اصول و منابع حنفی مانند قرآن کریم، سنت نبوی، اجماع و قیاس (رأی).
ب. تکیه بر روش شناسی اجتهادی حنفیت؛
ج. تکیه بر میراث بازسازی میراث گسترده حنفیت؛
د. حفظ ثابتات و میراث سنتی حنفی و نوسازی زبان ادبی و فورم این میراث؛
هـ. به ایجاد فقه تمدنی با فرم و محتوای جدید در گفتگو با علوم انسانی می پردازد؛
د. پدید آوردن سبک جدید زندگی اسلامی که با دیگر سبکهای زندگی گفتگو کند، به ویژه با سبک زندگی غربی و توانایی پایداری و مقاومت در برابر تهاجم دیگر سبکهای زندگی را داشته باشد، از طریق فقه تمدنی بدست آید.
- مکتب سنتی است چون بر سنت و میراث حنفی تکیه میکند.
- مکتب مدرن است چون میخواهد به تولید فکر و فقه جدید زیر عنوان فقه تمدنی با فورم و محتوای جدید دست بزند.
- مکتب عرفانی تصوفی است چون قصد دارد که به بازسازی عرفان و تصوف حوزه حنفیت مانند نقشبندیه و مولویه و … برای پیدا کردن پشتوانه روحی به انسان حنفی در صورت بندی عرفان روشنفکرانه مانند اقبال لاهوری دست یازد.
- مکتب روشنفکری دینمدار است ، چون با خرد اسلامی حنفی به نقد «وضعیت موجود» و طرح «وضعیت مطلوب» میپردازد.
- مکتب فکری با گفتمان تمدنی است که میخواهد:
الف: با گفتمانهای درونتمدنی اسلامی مانند سلفیت، تشیع ، نو اعتزال و … به گفتگو مینشیند و احیانا به مقاومت میپردازد
ب: با گفتمانهای برونتمدنی: مانند غرب (اومانیسم، اندویدوالیسم، لیبرالیسم، کاپیتالیسم، پلورالیسم، دموکراسی و …) به گفتگو مینشیند در برابر تهاجم آنها به مقاومت میپردازد.
- مکتب علمی است که قصد تولید دانش های جدید زیر عنوان فقه تمدنی را در گفتگو با علوم انسانی جدید مانند فلسفههای جدید، جامعهشناسی، علوم سیاسی، علوم تربیتی، علوم حقوقی، روانشانسی و … دارد.
- مکتب حنفیان جدید، مکتب رسالتمند است که در یک کلمه سه رسالت زیر را با خود حمل میکند:
الف. معرفی دین اسلام از طریق روششناسی اجتهادی حنفی به عنوان یک دین تمدن آفرین؛
ب. عبور جامعه از وضعیت قبیلهای از طریق سبک جدید زندگی اسلامی به وضعیت مدنی؛
ج. گفتگو با غرب انسانی و مقاومت در برابر غرب استعماری به منظور جلوگیری از غربیشدن جامعه؛
منابع
- القرآن الکریم
- ابن زنجويه، أبو أحمد حميد بن مخلد الخراساني (1406 هـ – 1986 م). الأموال لابن زنجويه. تحقيق الدكتور: شاكر ذيب فياض . السعودية: مركز الملك فيصل للبحوث والدراسات الإسلامية. الطبعة: الأولى. عدد الأجزاء: 1.
- الأزهري، محمد بن أحمد (2001م). تهذيب اللغة. المحقق: محمد عوض مرعب. بيروت: دار إحياء التراث العربي. الطبعة: الأولى. عدد الأجزاء: 8.
- الأصبهاني، أبو نعيم أحمد بن عبد الله (1394هـ – 1974م). حلية الأولياء وطبقات الأصفياء. بيروت: دار الكتاب العربي – عدد الأجزاء: 10.
- البغوی، أبو محمد الحسين بن مسعود (1403هـ – 1983م). شرح السنة. تحقيق: شعيب الأرنؤوط-محمد زهير الشاويش. بيروت: المكتب الإسلامي. الطبعة: الثانية. عدد الأجزاء: 15.
- أبو داود السِّجِسْتاني، سليمان بن الأشعث (بیتا). سنن أبي داود. المحقق: محمد محيي الدين عبد الحميد. بيروت: المكتبة العصرية. عدد الأجزاء: 4
- أبو محمد عبد الله بن عبد الرحمن بن الفضل بن بَهرام بن عبد الصمد الدارمي، التميمي السمرقندي (المتوفى: 255هـ)
- الدارمي السمرقندي، أبو محمد عبد الله بن عبد الرحمن (1412 هـ – 2000 م). مسند الدارمي المعروف بـ (سنن الدارمي). تحقيق: حسين سليم أسد الداراني. المملكة العربية السعودية : دار المغني للنشر والتوزيع. عدد الأجزاء: .
- الحاكم النيسابوري، محمد بن عبد الله ( 1411 – 1990). المستدرك على الصحيحين. تحقيق: مصطفى عبد القادر عطا. الناشر: بيروت: دار الكتب العلمية . الطبعة: الأولى. عدد الأجزاء: 4 .
- الزمخشري جار الله، أبو القاسم محمود بن عمرو بن أحمد (1419 هـ – 1998 م). أساس البلاغة. تحقيق: محمد باسل عيون السود. بيروت – لبنان : دار الكتب العلمية. الطبعة: الأولى، 1419 هـ – 1998 م. عدد الأجزاء: 2.
- زين الدين محمد، المناوی (1410هـ-1990م). التوقيف على مهمات التعاريف. المحقق: عبد الخالق ثروت. القاهرة: عالم الكتب. الطبعة: الأولى. عدد الأجزاء: 1.
- السلمي ، عياض بن نامي بن عوض (1426 هـ – 2005 م). أصُولُ الِفقهِ الذي لا يَسَعُ الفَقِيهِ جَهلَهُ. الریاض: دار التدمرية. الطبعة: الأولى، 1426 هـ – 2005 م. عدد الأجزاء: 1 .
- الطبراني، سليمان بن أحمد (1415 هـ – 1994 م). المعجم الکبیر. المحقق: حمدي بن عبد المجيد السلفي. القاهرة: مكتبة ابن تيمية . الطبعة: الثانية. عدد الأجزاء:25.
- عبد الحميد عمر، أحمد مختار ( 1429 هـ – 2008 م). معجم اللغة العربية المعاصرة. بیجا: عالم الكتب. الطبعة: الأولى، عدد الأجزاء: 4.
- عثمانی، محمد شفیع دیوبندی (1386). تفسیر معارف القرآن. زاهدان: شیخ الاسلام احمد جام. چاپ: سوم. مجلدات: 14.
- القرطبي، يوسف بن عبد الله (1414 هـ – 1994 م). جامع بيان العلم وفضله. تحقيق: أبي الأشبال الزهيري
المملكة العربية السعودية: دار ابن الجوزي. عدد الأجزاء: 2.
- قلعجي، محمد رواس؛ قنیبی، حامد صادق (1408 هـ – 1988 م). معجم لغة الفقهاء. بیجا: دارالنفائس للطباعة والنشر والتوزیع. الطبعة الثانیة.
- المرتضی الزَّبيدي، محمّد بن محمّد (1984). تاج العروس من جواهر القاموس. المحقق: مجموعة من المحققين. بیجا:دار الهداية. عدد الأجزاء: 21.
- مجموعة من المحققین (بیتا). مفاهیم إسلامیة. القاهرة: موقع وزارة الأوقاف المصرية .
- مصطفى، إبراهيم و غیرهم (بیتا). المعجم الوسيط . تحقيق:مجمع اللغة العربية. بیجا: دار الدعوة. عدد الأجزاء:2.
- مجموعة من العلماء (1419هـ – 11919 م). الموسوعة العربیة العالمیة. الطبعة: 2 . بیجا: بینا.عد المجلدات: 30.
- النيسابوري، مسلم بن الحجاج (بیتا). المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم (صحیح مسلم). المحقق: محمد فؤاد عبد الباقي. بیروت: دار إحياء التراث العربي. عدد الأجزاء: 5.
- محمد، علی جمعة (2001). المدخل إلی دراسة المذاهب الفقهیة. القاهرة: دارالسلام.
- النيسابوري السلمي، محمد بن إسحاق بن خزيمة (1412 هـ – 1992م.). صحيح ابن خزيمة. المحقق: د. محمد مصطفى الأعظمي. بيروت: المكتب الإسلامي . عدد الأجزاء: 4.
- الهيثمي، أبو الحسن نور الدين علي بن أبي بكر بن سليمان (بیتا). موارد الظمآن إلى زوائد ابن حبان. المحقق: محمد عبد الرزاق حمزة.القاهرة: دار الكتب العلمية. عدد الأجزاء: 1.
- مجموعة من العلماء (بیتا). قاموس المحدث عربی انجلیزی. بیجا: بینا.
سایتهای انترنتی
- (http://www.wikifeqh.ir/مکتب- فقهی).
- ( https://www.almaany.com/ar/dict/ar-المدرسةar/%D)؛
- (feqhweb.com)